Malumları olduğu üzere, dünya hammadde piyasalarında artan rekabet ve hammadde tedarikçisi ülkelerin ticareti bozucu önlemleri nedeniyle yükselen hammadde fiyatları ve arz kısıtları nedeniyle yaşanan sorunların çözüme kavuşturulması ve AB sanayisinin ihtiyaç duyduğu hammaddelere erişiminin güvence altına alınması amacıyla Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanan “Hammadde Stratejisi” 2009 yılından bu yana uygulanmaktadır. Bu defa, söz konusu strateji ile edinilen kazanımların değerlendirildiği ve hammadde tedariği ile emtia piyasalarında karşılaşılan sorunlarla mücadelede önümüzdeki dönemde atılması planlanan adımların ele alındığı bir Komisyon Bildirimi yayımlanmıştır.
Söz konusu Bildirimde ilk olarak enerji, tarım, gıda ve hammadde piyasalarındaki fiyat dalgalanmalarını etkileyen faktörlere değinilmekte, söz konusu piyasaların işleyişindeki gelişimin gerek dünya gerekse Avrupa ekonomilerinin büyümesi ve kalkınmasında arz ettiği öneme vurgu yapılmaktadır. Bu kapsamda, özellikle son dönemde gıda fiyatlarında ortaya çıkan artış trendinin özellikle az gelişmiş ve gelişme yolundaki ülkelerin gıda güvenliği bakımından taşıdığı risklere değinilmektedir. Bununla birlikte, hammadde piyasalarında 2008 yılında etkisini gösteren ekonomik krizle birlikte düşüşe geçen fiyatların, krizin etkilerinin ortadan kalkması ve Çin, Hindistan ve Brezilya gibi hammaddelere yönelik talepte önemli rol oynayan ülkelerin büyüme ivmelerini artırması ile yeniden artış trendine geçmesinin beklendiğinin altı çizilmektedir. Bu şartlar altında, bazı ülkeler tarafından yerli sanayinin hammaddeye ayrıcalıklı koşullardan erişmesini güvence altına almak amacıyla uygulanan ihracat kısıtlamalarının küresel pazarlarda dengeleri bozması ve belirsizliklere yol açması nedeniyle endişe yaratmaya devam ettiğine dikkat çekilmektedir.
Bu çerçevede, emtia piyasalarında yaşanan veya yaşanması muhtemel sorunların çözümüne yönelik olarak AB düzeyinde alınacak önlemler şu şekilde sıralanmaktadır:
Enerji Piyasası
– Komisyon tarafından önerilen “Enerji Pazarı Bütünlüğü ve Şeffaflık” Yönetmeliği ile satışların toptan olarak yapıldığı elektrik ve doğalgaz piyasalarının kötüye kullanımının önüne geçilmesi sağlanacaktır.
– Enerji Düzenleyicileriİşbirliği Ajansı olası kötüye kullanma vakalarını izlemekten sorumlu olacaktır.
– Enerji ticareti ile uğraşanlar, içeriden aldıkları bilgileri işlemlerinde faydalanmak amacıyla kullanmaktan veya pazarda fiyatları yapay olarak yükseltecek manipülasyonlar yapmaktan men edilecektir.
– Enerji Düzenleyicileriİşbirliği Ajansı ve Avrupa Menkul Kıymetler ve Piyasalar Kurumu arasındaki işbirliği genişletilecektir.
– Komisyon, doğalgaz ve elektrik piyasalarının etkinliği ve piyasa ihtiyaçlarının karşılanması için temel verilere ilişkin şeffaflık şartlarını güvence altına alacaktır.
Tarım ve Güvenli Gıda Arzı
– Üye Ülkeler internetten de yayınlamakta oldukları çok sayıda farklı veriyi düzenli olarak Komisyon’a iletmekte ve bunları paydaşlardan oluşan danışma komiteleri ile tartışmaktadırlar.
– Komisyon’un İstatistik Ofisi tarafından bir gıda fiyatları izleme aracı oluşturulmuştur. Bu aracın daha da geliştirilmesi üzerine tartışmalara devam etmektedir.
– Komisyon birimleri önemli tarım ürünü pazarlarına yönelik orta vadeli görünüm raporlarını hazırlamakta ve yayımlamaktadırlar.
– Komisyon Gıda Tedarik Zinciri’nin daha iyi işlemesi amacıyla bir Üst Düzey Forumu oluşturmuştur.
– Komisyon, gıda güvenliğine ilişkin olarak hazırlamış olduğu çerçeve belgede, AB ve Üye Ülkelerin küresel, bölgesel ve ulusal düzeyde daha iyi işleyen bir gıda pazarının tesis edilmesine katkıda bulunmaları gerektiğini belirtmiştir. Bu amaçla, çiftçi örgütlerinin güçlendirilmesi, fiyatlarda şeffaflığın sağlanması ve düzenleyici çerçevelerin uygulanması için gelişme yolundaki ülkelerin desteklenmesi gerektiği değerlendirilmektedir.
Finansal Piyasaların Düzenlenmesi
Emtiaya dayalı türev araçlar piyasasının gelişmesi amacıyla Komisyon bir dizi girişimde bulunmaktadır:
– Borsa dışı piyasalardaki (over-the-counter) türev araçların ticaretini düzenleyen bir teklif hazırlamıştır
– Piyasanın Kötüye Kullanılması Direktifi, 2011 yılı baharında gözden geçirilecektir.
– Paketlenmiş Perakende Yatırım Ürünleri Girişimi gözden geçirilerek, ilave önlem alınmasına veya bilgilendirme kalitesinin artırılmasına duyulan ihtiyaç ele alınacaktır.
– Alternatif Yatırım Fonu Yönetimi Direktifi ile yatırımcılar ve ulusal denetmenler için fonların şeffaflığı artırılacak ve bu fonların emtiaya dayalı türev araçlar piyasasına etkilerine ilişkin daha iyi bilgi edinmeleri sağlanacaktır.
– Finansal Araçlar Piyasası Direktifi 2011 yılı baharında gözden geçirilerek, emtiaya dayalı türev araçların özel olarak organize edilmiş ticaret merkezlerinde satışa sunulması için şartlar belirlenecektir.
– Avrupa Menkul Kıymetler ve Piyasalar Kurumu’nun oluşturulması, bu piyasalara uygulanabilecek teknik kurallar arasında tutarlılık sağlayacak ve bu piyasalara temel teşkil eden fiziki piyasaların düzenleyicileri ile işbirliğinin güçlendirilmesine hizmet edecektir.
AVRUPA HAMMADDELER GİRİŞİMİ
2009 yılında uygulamaya konulan Hammadde Girişimi ile belirlenen önemli hedeflerden birisi de Avrupa sanayisi için kritik öneme sahip olan hammaddelerin tespit edilmesi olmuştur. Bu bağlamda, Üye Ülkeler ve paydaşlar tarafından gerçekleştirilen analizler neticesinde 14 hammaddenin önümüzdeki 10 yıl içerisinde arz kısıtı riski taşıdığı ve tedarik zincirinde kritik bir role sahip olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Arz riskini oluşturan en önemli unsurlar arasında, üretimin az sayıda ülkenin elinde toplanması ve ikame ile geri dönüşüm oranlarının düşük olması yer almaktadır. Kritik hammaddelerin belirlenmesinin, bu alanda daha iyi veri ve bilgi toplanmasına ve kritik hammaddeler listesinin düzenli olarak güncellenmesine duyulan ihtiyacı ortaya çıkardığı ifade edilmektedir.
Hammadde girişimi kapsamında, hammadde ticaretinin iyileştirilmesine yönelik olarak gerçekleştirilen faaliyetler şu şekilde sıralanmaktadır:
– Kore Serbest Ticaret Anlaşması ve Rusya’nın DTÖ üyeliği gibi tüm ilgili ikili veya çok taraflı müzakere platformlarında ihracat kısıtlamalarına ilişkin ticari disiplinler oluşturulması teklif edilmiştir.
– Hammadde ihracatı önündeki engellerin diyalog yoluyla aşılmasına gayret edilmiş ancak bu yolla bir sonuç alınamadığı hallerde DTÖ Anlaşmazlıkların Halli Mekanizması’na başvurulmuştur.
– Komisyon hammadde konusunu çok sayıda ikili diyalogun ve OECD’nin gündemine taşımıştır. Konuya ilişkin olarak 2009 yılında OECD bünyesinde gerçekleştirilen çalıştayı takiben, konu OECD’nin 2011-2012 çalışma programına alınmıştır.
Bununla birlikte, girişimin diğer bir önemli ayağı olan arz kısıtı bulunan hammaddelerin Avrupa kaynaklarından teminine yönelik olarak, madenlerin daha verimli bir şekilde çıkarılması, ikame ürünler geliştirilmesi ve geri dönüşümün yaygınlaştırılması hedefi çerçevesinde eylemler yürütülmüştür. Bu çerçevede,
– Uydu tabanlı bir mineral kaynaklar veritabanı ve Avrupa mineral kaynaklarının değerini tespit edecek bir dört boyutlu bilgisayar modelleme sistemi geliştirecek bir proje için 17 milyon Avro’luk bir bütçe tahsis edilmiştir. Benzer projelere kaynak sağlanmaya devam edilmektedir.
– Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu ile, hammaddelerin keşfi ve çıkarılması için araştırma, yenilikçilik ve iş destek önlemleri geliştirilmesine yönelik kaynak sağlanmaktadır. Ayrıca, Erasmus Mundus Mineraller ve Çevresel Programı (2009-2013) hammaddeler alanında yeni becerilerin kazanılmasına destek olmaktadır.
– Komisyon, Atık Çerçeve Direktifi kapsamında belirli atık yığınları için “Atıkların Sonu- End-of-Waste” kriteri geliştirmekte ve demir cinsi metaller, alüminyum, bakır, dönüştürülmüş kağıt ve cam gibi maddelere yönelik kurallar geliştirilmeye devam edilmektedir.
– 2008 yılından bu yana, Komisyon, Atıkların Sevkıyatı Yönetmeliği’nin uygulanmasında Üye Ülkeleri destekleyerek atıkların yasadışı ihracatı ve boşaltımının önüne geçmiştir.
– Komisyon, elektrikli ve elektronik ürünlerin atıklarının toplanmasına yönelik yeni bir iddialı hedef belirlemiştir. Bu yolla, söz konusu atıkların % 85’inin içlerindeki değerli malzemelerin ayrıştırılmasına yönelik olarak geri dönüşüm mekanizmasına kazandırılması öngörülmektedir.
Hammadde Girişimi Çerçevesinde Önümüzdeki Dönemde Gerçekleştirilecek Faaliyetler
– Komisyon, öncelikli eylemleri belirlemek amacıyla kritik hammaddelere ilişkin konuları izleyecek ve Üye Ülkeler ve paydaşlarla değerlendirecektir.
– Kritik hammaddeler listesi her 3 yılda bir güncellenecektir.
– AB kalkınma politikası ve bütçe desteğine ilişkin Yeşil Kitap danışma sürecinde, hammaddeye ilişkin konular da Komisyon tarafından göz önüne alınacaktır. AB, ortağı olan ülkeleri madencilik vergilendirme rejimlerinin iyileştirilmesi, getirilerin artırılması, sözleşmelerin daha şeffaf hale getirilmesi, gelirlerin kalkınma hedefini desteklemek üzere kullanılması gibi amaçları içeren reform programları geliştirmeye teşvik edecektir.
– Afrika Birliği Komisyonu ile Haziran 2010’da varılan anlaşma neticesinde, AB Hammadde Girişimi ve Afrika Birliği’nin madencilik ve mineraller politikası çerçevesinde, hammaddeler ve kalkınma konularında ikili işbirliğine gidilecektir.
– Maden Çıkarma Endüstrileri Şeffaflık Girişimi’ne yönelik Avrupa finansal ve siyasi desteği artırılacaktır
– Dünya Bankası, IMF ve Afrika Kalkınma Bankası gibi uluslararası örgütlerle iyi örneklerin değişimi yapılacaktır.
– Maden çıkarma endüstrilerinden elde edilen gelirlerin savaşları veya iç çatışmaları finanse etmesinin önüne geçilebilmesini teminen tedarik zincirindeki şeffaflığın geliştirilmesine çalışılacak ve bu bağlamda kilit ortaklarla birlikte hareket edilecektir.
– Maden çıkarma endüstrilerine ilişkin finansal bilgilerin açıklanması teşvik edilecek ve bu alanda Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu’nun oluşturmakta olduğu Uluslararası Finansal Raporlama Standardı hususunda kaydedilen gelişmeler göz önüne alınacaktır.
– Üçüncü ülkelerde faaliyet gösteren AB firmalarına yönelik bir davranış kuralları rehberi hazırlanarak bu ülkelerde AB standartlarının uygulanması teşvik edilecektir.
– Madencilik sektöründe gerekli özenin gösterilmesini teminen OECD tarafından yürütülen çalışmalar desteklenecektir.
– Afrika ülkeleri ile birlikte iki kıtanın jeolojik araştırmalarında daha fazla işbirliği yapılması imkanı araştırılacak ve UNESCO’nun Jeoloji Programı gibi uluslararası alandaki işbirliğinin artırılması teşvik edilecektir.
– Afrika ülkelerindeki maden ve mineral kaynaklarının daha etkin şekilde çıkarılmasına yönelik altyapı yatırımlarının desteklenmesi amacıyla sağlanan kredilerin artırılması imkanları araştırılacak, bu bölgeye yatırım yapacak operatörlerin riskini azaltan finansal araçlar Avrupa Kalkınma Fonu kullanılarak teşvik edilmeye çalışılacaktır.
Hammadde Girişiminin ticaret boyutunun desteklenmesi amacıyla AB tarafından,
– Tüm ilgili ortaklarla tematik hammadde diyalogları kurulması, çok taraflı platformlarda devam eden tartışmaların güçlendirilmesi ve hammadde ihracatına getirilen kısıtlamaların etkilerinin daha iyi anlaşılmasına yönelik çalışmalar yürütülmesi,
– İkili ve çok taraflı ticaret müzakerelerinde, ihracat kısıtlamaları ve yatırım odaklı olarak hammadde konularının daha fazla gündeme taşınması,
– İhracat kısıtlamalarına yönelik bir izleme mekanizmasının kurulması ve hammadde ile alt pazarlarında yaşanan bozulmaya yol açan engellerin öncelikle diyalogla, gerekirse de anlaşmazlıkların halli organı vasıtasıyla ele alınması,
– OECD üyesi olmayan ülkelerin de hammaddelere yönelik olarak yürütülen çalışmalarda yer almasının teşvik edilmesi,
– Hammadde arzının şirketler tarafından gerçekleştirilecek herhangi bir rekabete aykırı anlaşma, birleşme veya tek taraflı eylem sonucunda bozulmasının engellenmesini teminen rekabet politikası araçlarının kullanılması hedeflenmektedir.
Komisyon tarafından, AB çapında sürdürülebilir hammadde arzının sağlanmasını teminen AB maden çıkarma endüstrilerine yönelik yatırımların desteklenmesi gereğine vurgu yapılmaktadır. Bu amaçla,
– Uygun bir yasal ve bilgilendirici çerçevenin oluşturulmasını sağlayacak bir Ulusal Mineraller Politikasının oluşturulması,
– Dijital jeolojik bilgi tabanını kapsayan bir mineraller arazi kullanım politikasının tesis edilmesi,
– Maden keşfi ve çıkarılması faaliyetlerindeki izin prosedürlerinin açık, anlaşılabilir, idari işlemleri düzene koyan bir yapıya kavuşturulması,
– Belirtilen hususlarda Üye Ülkeler tarafından alınan önlemlerin izlenmesi amacıyla bir mekanizma kurulması,
– Üye Ülkelerin ulusal jeolojik araştırmaları arasındaki etkileşimin artırılması yoluyla ölçek ekonomilerinin sağlanması ve maliyetlerin düşürülmesi, ulusal uyumlaştırılmış mineraller veritabanı ve Avrupa Hammaddeler Almanağı gibi ortaklaşa projelerde yer alma potansiyelinin artırılması,
– Birleşmiş Milletler Ekonomik Konseyi’nin AB düzeyinde rezervleri ve kaynakları raporlamasına ilişkin standardizasyonun oluşturulmasına yönelik olarak sürdürülen çalışmaların teşvik edilmesi,
– Ormana dayalı endüstriler ve yenilenebilir enerji sektörünün potansiyel talebi göz önüne alınarak kereste ve dönüştürülmüş kağıda erişim durumunun incelenmesi,
– Maden çıkarma, işleme ve ikamesini kapsayan hammadde tedarik zincirinde araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin teşvik edilmesi öngörülmektedir.
Avrupa Birliği’nde ikincil hammaddelerin kullanımını yaygınlaştıracak kaynak verimliliğinin sağlanması ve geri dönüşümün teşvik edilmesini teminen;
– Atıkların önlenmesi ve geri dönüşüme ilişkin “Tematik Strateji” gözden geçirilerek çevreye olumsuz etkisi olan hammaddeler başta olmak üzere atıkların toplanması ve atık yığınlarıyla mücadele alanında en iyi örneklerin geliştirilmesi sağlanacaktır. Gerek duyulduğu hallerde atıklara ilişkin istatistiklere erişim olanakları iyileştirilecektir.
– Kaynak verimliliği ve geri dönüşüme yönelik ekonomik teşvikler alanında araştırma ve pilot uygulamalar desteklenecektir.
– AB atık müktesebatı değerlendirilecek ve uygulamalar arası uyumun geliştirilebileceği alanlar tespit edilecektir.
– Sürdürülebilir tüketim ve üretim eylem planı 2012 yılında gözden geçirilecek ve ilave girişim alanları tespit edilecektir.
– Hammaddelerin daha etkin kullanımının teşvik edilmesi, ürünlerin geri dönüşümünün ve uzun ömürlü olmasının sağlanması ve ürünlerde ikincil hammaddelerin kullanımının desteklenmesini temin edecek ekodizayn araçları yaratılması imkanları araştırılacaktır.
– AB geri dönüşüm endüstrilerinin rekabet gücünün artırılmasını amacıyla yeni girişimler geliştirilecektir.
– AB sınırları içinde taşınan atıkların pratik ve düzgün bir şekilde denetlenmesine yönelik standartlar 2011 yılı içerisinde belirlenecektir. Bu yolla, 2012 yılında sevkıyatların gümrük idareleri tarafından kontrolünün kolaylaştırılması yönündeki çabalar desteklenecektir.
– Yasadışı atık sevkıyatlarının tespiti, tanımlanması ve izlenmesine yönelik teknolojilerin geliştirilmesini desteklemek üzere Yedinci Çerçeve Programının kullanılması değerlendirilecektir.
– Atık yığınlarının ihracında, geri dönüşüm faaliyetlerinde kullanılacak küresel bir belgeleme mekanizmasının uygulanması imkanları araştırılacaktır.
Bu çerçevede, ulaşılan tespitler ve belirlenen hedefler doğrultusunda Komisyon’un uygulamayı güçlendirmek amacıyla hammadde girişiminin üç ayağını temel alan bütünleşik bir strateji izleyeceği vurgulanmaktadır. Ayrıca, Komisyon tarafından düzenlenecek yıllık organizasyonlar ile, konunun düzenli olarak kamu nezdinde tartışmaya açılması ve yaşanan zorluklar ve kaydedilen ilerlemeler hakkındaki farkındalığın artırılması sağlanacaktır.
