Kömür, petrol gibi fosil yakıtların rezervlerinin azalması ve bu kaynaklara olan talebin artması, alternatif enerji kaynakları arayışına neden olmaktadır. Teknolojik gelişmelerin devamlılığı ve her geçen gün artan dünya nüfusu enerjiye aşırı miktarda ihtiyaç duyulmasına yol açmaktadır. Bu doğrultuda, enerji kaynağı ve üretimine yönelik araştırmalar oldukça önem kazanmaktadır. Birincil enerji kaynaklarının üretimi ve tüketimi doğal yaşamı, çevreyi, insan sağlığını, ülke ve dünya ekonomilerini olumsuz anlamda etkilemektedir. Bor ürünlerinin etkili katkısıyla geleceğin enerji ihtiyacı sürdürülebilir, yenilenebilir, çevreye ve doğal yaşama duyarlı alternatifler oluşturarak enerji sektöründe önemli bir konumda yer almaktadır.
Borla güçlenen ve değerlenen enerji
Geleceğin enerji kaynakları arasında görülen ve araştırma çalışmaları devam ettirilen hidrojenin elektrik enerjisine dönüştürüldüğü yakıt pilleri oldukça önemli bir yer tutmaktadır. Ar – Ge aşamasında olan hidrojen; üretim, depolama, taşıma, yakıt pili geliştirilmesi, kullanım alanlarında sistem entegrasyonu vb. konularda bilimsel araştırmalarla geliştirilmeye devam etmektedir. Hidrojen enerjisinin yüksek verimle kullanılmasını sağlayan bor, sodyum borhidrürlü yakıt pillerinin geliştirilmesinde önemli ham maddeler arasında yer almaktadır. Ayrıca sodyum borhidrür arıtım kimyasallarında, selüloz ağartmada, metal yüzeylerin temizlenmesinde, metal yüzey işlemlerinde değerli metal kazanma işleminde ve atık sulardan ağır metallerin temizlenmesinde yaygın olarak tercih edilmektedir.
Geleceğin enerjisine bor dokunuşu
Geleceğin sürdürülebilir ve yüksek verimli enerji kaynaklarının oluşturulmasına katkı sağlayan bor; yenilenebilir yapısıyla enerji sektörüne sodyum borhidrür ile değer katmaktadır. Sodyum borhidrür; elektronik cihazlarda, taşıtlar ve elektrik/ısı üretim tesislerinde, askeri ve sivil amaçlı kullanılan yakıt pillerinde sıkça tercih edilen bir üründür. Bor, ağırlıkça %10,8 hidrojen depolaması, yanıcı ve patlayıcı olmaması, hidrojen verme reaksiyonunu kontrol altında tutabilmesi vb. özellikleriyle kolay bir kullanım sunmaktadır.
Hayatın her alanına dokunan bor
Eti Maden tarafından katma değeri yüksek ürünlere dönüştürülen bor ürünleri devam eden Ar- Ge çalışmalarıyla birlikte yaygın bir kullanım alanına sahiptir. Bor ve borlu ürünler; inşaat ve çimento sektöründe mukavemet arttırıcı ve izolasyon amaçlı yalıtım malzemelerinde kullanılmaktadır. Yapıların daha sağlam ve ısıya dayanıklı hale gelmesini sağlayan bor ve bor ürünleri içeren yalıtım malzemeleri hafif ve düşük maliyetli ürünlerin yapımında kullanılmaktadır.
Nükleer uygulamalarda; atom reaktörlerinde borlu çelikler, bor karbürler ve titanbor alaşımları yoğun olarak kullanılmaktadır. Paslanmaya karşı oldukça dayanıklı borlu çelik nötron absorbanı olarak tercih edilmektedir. Yaklaşık her bir bor atom bir nötronu absorbe etmektedir. Atom reaktörlerin kontrol sistemleri ile soğutma havuzlarında ve reaktörün alarm ile kapatılmasında da bor ve bor ürünleri kullanılmaktadır. Ayrıca nükleer atıkların depolanması işleminde kolemanit kullanılmaktadır.
Otomobil sektöründe; hava yastıkları ve antifriz yapımında kullanılan bor, hava yastıklarının hemen şişmesini sağlamak amacıyla kullanılmaktadır. Çarpma anında elementel bor ile potasyum nitrat toz karşımı elektronik sensör ile harekete geçirilmektedir.
Füze ve uçuş yakıtlarında bor ve bor ürünleri yaygın olarak kullanılmaktadır. Özel uygulamalarda yakıt katkı maddesi olarak kullanılmaktadır.
Bor ürünleri; nanoteknoloji sanayide özellikle nano kaplamalarda koruyucu ve mukavemeti artırıcı özelliğiyle öne çıkmaktadır.
Ayrıca bor ürünleri; fiber optik, kozmetik, kauçuk ve plastik sanayisi, fotoğrafçılık, havai fişek vb. patlayıcı maddeler, petrol boyaları, zımpara ve aşındırıcılar, kompozit malzemeler, manyetik cihazlar, ileri teknoloji araştırmaları ve mumyalama gibi birçok alanda da tercih edilmektedir.
Türkiye’nin yükselen değeri: Bor
Dünya bor rezervlerinin %73’üne sahip olan Türkiye’de bilinen bor yatakları; Eskişehir – Kırka, Kütahya- Emet, Balıkesir Bigadiç, Bursa-Kestelek’te bulunmaktadır. Türkiye’de rezerv açısından en çok bulunan bor mineralleri Tinkal ve Kolemanit’tir. Türkiye’de Tinkal yatakları Eskişehir – Kırka’da, kolemanit yatakları ise Kütahya – Emet, Balıkesir – Bigadiç ve Bursa – Kestelek’te bulunmaktadır. Ayrıca, Balıkesir – Bigadiç’te üleksit rezervi mevcut olup Bursa – Kestelek’te zaman zaman Üleksit yan ürün olarak elde edilmektedir.
Geleceğin madeni bor
Dünyada ham madde kaynaklarının hızla tükenmesi ve sanayinin birçok dalında kullanması sebebiyle borun, her geçen gün önemi artmaktadır. Dünyadaki en yüksek bor rezervine sahip olan Türkiye’yi Rusya, Güney Amerika ve Amerika Birleşik Devletleri takip etmektedir. Dünyada 2017 yılında 5,7 milyon ton (B2O3 bazında 2,7 milyon ton) civarında üretim kapasitesi olduğu bilinmektedir. Dünya bor ürünleri tüketimi ise 2000 yılında 3,1 milyon ton iken, bu değer 2014 yılında 4,3 milyon ton, 2015 yılında 3,8 milyon ton, 2016 yılında 3,77 milyon ton, 2017 yılında 3,87 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Dünyada sektörel bazda bor ürünlerinin tüketimi: %47 cam sektörü, %16 tarım-gübre, %15 seramik sektörü, %2 temizlik ve deterjan sektörleri ve %20 diğer sektörlerdir.
Borda yeni vizyon
Periyodik tabloda B simgesi ile gösterilen borun atom numarası 5, atom ağırlığı ise 10,81’dir. Yarı metal ve yarı iletken özelliğe sahip olan bor elementi periyodik cetvelin 3A grubunda yer almaktadır. Bor, element olarak doğada B10 ve B11 olarak adlandırılan iki ayrı kararlı izotoptan oluşmaktadır. B10 izotopunun doğada bulunma oranı %19,1-20,3, B11’in ise %79,7-80,9’dur.
Sanayinin stratejik
ham maddesi: Bor
Bor mineralleri yapılarında farklı oranlarda bor oksit içeren doğal bileşiklerdir. Doğada 230’dan farklı bor minerali bulunmaktadır. Ticari açıdan en önemli bor mineralleri; Tinkal, Kolemanit, Kernit, Üleksit, Pandermit, Borasit, Szaybelit ve Hidroborasit’tir. Dünya Bor Lideri olan Eti Maden tarafından uluslararası kalite standartlarında yüksek katma değerli ürünlere dönüştürülen başlıca bor mineralleri ise; Tinkal, Kolemanit ve Üleksit’tir.
Eti Maden tarafından yürütülen Ar – Ge çalışmalarıyla bor ürünlerinin kullanım alanlarının yaygınlaştırılması hedeflenmektedir. Uzay ve hava araçları, nükleer uygulamalar, askeri araçlar, yakıtlar, elektronik ve iletişim sektörü, polimerik malzemeler, nanoteknolojiler, otomotiv ve enerji sektörü, metalürji ve inşaat gibi sektörlerde bor ürünlerinin kullanımının artırılmasına yönelik çalışmalar planlanmaktadır. Dünya bor rezervinin %73’ünü elinde bulunduran Türkiye’de Emet, Bigadiç ve Kestelek yataklarında yer alan Kolemanit, dünya bor lideri Eti Maden tarafından çıkarılarak yüksek teknoloji ile donatılmış kansantratör tesisinde zenginleştiriliyor ve öğütülmüş hale getiriliyor.
Eti Maden sektöründe uzmanlaşmış profesyonelleri tarafından kaliteli, sürdürülebilir ve inovatif ürünlere dönüştürülen kolemanit, birçok sektörde yaygın olarak kullanılıyor. Cam ve seramik sektöründe dahil olduğu malzemenin kullanım ömrünü uzatarak malzemenin dayanıklılığını maksimum seviyeye çıkarıyor. Metalürji, cam elyafı, gübre, deterjan ve kozmetik sektörlerinde de sıklıkla tercih ediliyor.
Mineral bakımından oldukça zengin bir bor çeşidi olan Kolemanit (2CaO.3B2O3.5H2O); mono klinik sistemde kristallenir. Mohs sertlik sınıflandırmasına göre sertliği 4-4,5 özgül ağırlığı 2,42 gr/cm3’tür. Açık ocaktan çıkarılan kolemanit cevherinin B2O3 içeriği % 27 – 32 aralığındadır. Bor bileşikleri içinde en yaygın bulunanıdır. Killer içinde cevher boşluklarında iri, parlak, saydam kristaller halinde bulunur. Saf Kolemanit suda yavaş, HCl’ de hızlı çözünür. Türkiye’de Emet, Bigadiç, Kestelek yataklarında ve dünya’ da A.B.D’ de bulunur.
Tarım endüstrisine bor
dokunuşu: Etidot-67
Eti Maden’in sektöründe uzmanlaşmış profesyonelleri tarafından yürütülen Ar – Ge projelerinde 2010 yılında geliştirilen Etidot-67, tarım alanlarının yüksek verimli ürünler üretmesine yardımcı olmaktadır. Boraks ve borik asit reaksiyonundan üretilerek önemli bir bitki besin maddesi olan Etidot-67, %20,8 oranında bor içermektedir. Etidot-67 tarım endüstrisi için özel olarak geliştirilmiş bir üründür. Suda eritilerek toprak ve yaprak uygulamalarında kullanılmaktadır. Ayrıca böcek ilacı ve ahşap malzemeleri mantar gibi zararlı organizmalardan korumak amacıyla da tercih edilmektedir.
Borla yenilenen seramik
Ergiticilik ve bağlayıcılık özelliği yüksek olan bor, camın akışkanlığını ve yüzey gerilimini düşürerek seramiği fiziksel darbelere ve kimyasal etkilere daha dayanıklı bir hale getirmektedir. Seramiğin estetize edilme aşamasında boyanın daha iyi tutunmasını sağlayarak canlı ve parlak renkler elde edilmesine yardımcı olur. Bor ve bor ürünlerinin katkısıyla çizilmeye, kırılmaya ve darbelere karşı dayanıklı bir hal alan seramik ürünlerde erime ve yapışma olayları daha düşük sıcaklıkta gerçekleşmektedir. Hayatın birçok alanında aktif olarak kullanılan seramik ürünleri bor mineralinin katkısıyla aktif kullanılan araç gereçlerin dayanıklı ve estetik bir hal almasını sağlamaya devam etmektedir.
Bordan gelen sağlık
Türkiye’nin en değerli yer altı kaynakları arasında olan bor; yapılan araştırmalar doğrultusunda insan sağlığına önemli ölçüde katkı sağlamaktadır. İnsan vücudunda düşük miktarlarda ihtiyaç duyulan bor; besinler ve su yoluyla dışardan alınan bir mineraldir. 1981 yılında sağlık sektöründe yapılan araştırmalar doğrultusunda bor ürünlerinin insan vücudunda olumlu etkilere yol açtığı tespit edilmiştir. Bu doğrultuda, sağlık sektöründe de her geçen gün yaygın bir kullanım alanına erişen bor; birçok tedavide kullanılarak etkin sonuçlar vermeye başlamıştır. İnsan vücudunda olumlu etkileri kanıtlanmaya devam edilen bor; besinler yoluyla tüketildiğinde halsizlik ve stres oluşumunu minimum seviyeye indirmektedir. Ayrıca, prostat kanserinin önlenmesi tedavisinde, göz iltihaplarının sterilizasyonunda, merhem yapımında ve özellikle beyin kanseri tedavisinde etkin olarak kullanılmaktadır.
