TÜRKİYE JEOTERMAL GELİŞTİRME PROJESİ ÇEVRESEL VE SOSYAL YÖNETİM ÇERÇEVESİ YÖNETİCİ ÖZETİ MART 2016
Türkiye Hükümeti 2023 yılına kadar 1.000 MW’lık jeotermal elektrik üretim kapasitesi kurma hedefi belirlemiştir ve jeotermal enerji kaynaklarının geliştirilmesini kolaylaştırmaya yönelik destekleyici bir yasal çerçeve oluşturmuştur. Bu bağlamda, Hükümet jeotermal enerji yatırımlarının daha da arttırılması amacıyla özel sektörü desteklemek için kararlılık sergilemekte ve bu hedefe yönelik olarak jeotermal kaynakların doğrulanması ile ilişkili kaynak riskinin paylaşılmasına ve jeotermal proje yatırımlarının kaynak geliştirme ve inşaat aşamaları için finansmana erişimin kolaylaştırılasına ilişkin bir mekanizma oluşturmayı amaçlamaktadır. Jeotermal Geliştirme Projesi (JGP) Hükümet’in bu mekanizmaları oluşturmasına ve uygulamaya koymasına destek sağlamak amacıyla tasarlanmıştır.
Jeotermal Geliştireme Projesinin temel amacı, Türkiye’de jeotermal enerjinin geliştirilmesine yönelik özel sektör yatırımlarını arttırmaktır. Bu amaca, (i) arama aşamalarında özel sektörün üstlendiği risk azaltılarak, ve (ii) kaynak geliştirme aşamaları için uzun vadeli finansmana erişim sağlanarak ulaşılacaktır. Proje iki bileşenden oluşmaktadır:
(1) Kaynak Doğrulama için Risk Paylaşım Mekanizması (RPM) (40 milyon ABD$, Temiz Teknoloji Fonu’ndan finanse edilecektir) jeotermal kaynağın doğrulanamaması riskinin iki taraf arasında paylaşılması yoluyla, özel sektör jeotermal enerji yatırımlarının arama ve doğrulama sondajı gibi erken aşamalarda teşvik edilmesini amaçlamaktadır: sermayesi Temiz Teknoloji Fonu (CTF) hibesi ile sağlanan bir Risk Paylaşım Mekanizmasının (RPM) yöneticisi ve jeotermal proje yatırımcısı (yani Faydalanıcı). Bir kuyunun RPM ile Faydalanıcı arasında önceden kararlaştırılan bir düzeyde çıktı vermemesi halinde RPM lisans sahibi tarafından yapılan sondaj maliyetlerinin önceden belirlenen bir yüzdesini karşılayacaktır. Risk Paylaşım Mekanizmasının uygulayıcı kuruluşu Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB) bünyesindeki Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü (YEGM) olacaktır. Bu bileşen aynı zamanda YEGM bünyesindeki ilgili kapasite oluşturma ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik teknik yardım faaliyetlerini de finanse edecektir.
(2) Kaynak Geliştirme için Kredi Olanağı (toplam 316 milyon ABD$; 250 milyon ABD$ IBRD kredisi, 66 milyon ABD$ TSKB/TKB eş finansmanı), (i) kapasite/üretim sondajı aşamasına ve (ii) buhar toplama ve elektrik santrali yapım aşamasına yatırım yapan hem lisans sahiplerini hem de finansörleri teşvik etmek ve desteklemek için borç finansmanı sağlayarak, lisans sahiplerinin bugün jeotermal proje yatırımlarının kaynak geliştirme aşamalarında karşılaştıkları finansman açığını kapatmayı amaçlamaktadır. Bu bileşen Türkiye Sınai Kalkınma Bankası’na (TSKB) / Türkiye Kalkınma Bankası’na (TKB) bir kredi hattı sağlayacak, bu iki banka da kredi kaynaklarını kapasite sondajı aşamasında ve ikincil olarak da inşaat aşamasında bulunan jeotermal proje yatırımcılarına piyasa faiz oranlarında ancak daha uzun vade ile kullandıracaktır.
Kredi olanağı, Bileşen 1 kapsamında Risk Paylaşım mekanizmasından yararlanmış olup olmadığına bakılmaksızın kapasite sondajı aşamasına ulaşan tüm jeotermal yatırımlarına açık olacaktır.
2. ÇEVRESEL VE SOSYAL YÖNETİM ÇERÇEVESİ
Bileşen açıklamalarında ayrıntılı bir şekilde belirtildiği gibi, proje 3 finansal aracı tarafından uygulanacaktır (YEGM, TSKB ve TKB), dolayısıyla JGP’nin kategorisi, Kategori A ve Kategori B alt projeleri içeren “FI” Kategorisi olarak belirlenmiştir. Hazırlık aşaması itibariyle alt projeler henüz beli olmadığı için, Finansal Aracılar tarafından bir Çevresel ve Sosyal Yönetim Çerçevesi (ÇSYÇ) hazırlanmıştır. Söz konusu ÇSYÇ spesifik olarak yerleri ve özellikleri (örneğin boyutları, tasarımı) henüz belli olmayan projeler için çevresel ve sosyal değerlendirme ve yönetim hususlarının düzenlenmesine ve ele alınmasına yönelik teknik bir kılavuz oluşturmaktadır. ÇSYÇ, proje kapsamında ileride yapılacak yatırımların ulusal mevzuat kapsamındaki gerekli onayları alabilmesi ve Dünya Bankası’nın koruma önlemi politikalarının gereklerini karşılayabilmeleri için istenen uyum gerekliliklerini sunmaktadır. Ayrıca, Finansal Aracılar JGP’nin 1. ve 2. bileşenlerinin arazi edinimi ile ilgili süreç ve prosedürlerini belirlemek için Yeniden Yerleşim Politika Çerçeveleri (YYPÇ) hazırlamış ve yayınlamıştır. Taslak ÇSYÇ ve YYPÇ Finansal Aracıların web sitelerinde ve Banka’nın InfoShop’unda Ekim 2015’te yayınlanmıştır. Bu Yönetici Özeti ÇSYÇ ve YYPÇ ile ilgili kısa bir bilgi sunmak amacıyla hazırlanmıştır.
2.1. POTANSİYEL ETKİLERİN VE ÖNERİLEN ETKİ AZALTMA ÖNLEMLERİNİN AÇIKLAMASI
Jeotermal projelerinin arama, kapasite sondajı (kaynak geliştirme) ve işletme aşamaları ile ilgili çevresel
ve sosyal etkiler aşağıdaki şekilde özetlenebilir:
Arama Aşaması: Jeotermal kaynak aramada sondaj en etkili yöntemdir. Genellikle üretim kuyularına göre daha ince ve daha sığ delikler açılır ve bunların derinliği çoğu durumda 1.000 metreyi geçmez.
Bununla birlikte, arama ve teyit kuyuları olarak orta ölçekli ve taam ölçekli arama kuyuları da açılabilmekte ve bunlar daha sonra üretim ve geri enjeksiyon kuyuları olarak kullanılabilmektedir.
Jeotermal potansiyelinin tespit ve tahmin edilmesine yönelik bilgilerin temin edilmesi amacıyla sıcaklık gradyanları ve diğer jeotermal özellikler ölçülmektedir. Sondaj öncesinde, jeotermal rezervuarın ilk kavramsal modelini oluşturmak ve arama sondajı için en uygun hedef noktaları belirlemek için, özdirenç ölçümleri ve sismik ölçümler gibi yüzey araştırma faaliyetleri gerçekleştirilmektedir. Yüzey araştırma çalışmalarından kaynaklanan etkilerin çok düşük düzeyde olması veya hiç etki olmaması beklenmektedir. Arama sondaj faaliyetlerinin potansiyel etkileri, aşağıda açıklanan üretim/kapasite sondajı faaliyetlerinin etkilerine benzer olacaktır.
Kaynak Geliştirme ve Elektrik Santrali Yapım Aşaması: Bir jeotermal elektrik santrali projesinin başlıca bileşenleri üretim kuyuları, geri enjeksiyon (veya geri doldurma) kuyuları, tuzlu su ve yoğuşma suyu botu hatları, pompa istasyonları ve elektrik santralidir. Yapım faaliyetlerinin kolaylaştırılması için gerektiğinde yeni erişim yolları ve arazi açma faaliyetleri de gerçekleştirilecektir. Üretim ve geri enjeksiyon kuyularının açılabilmesi için derin sondaj yapılması gerekmektedir. Jeotermal projelerinin çevresel ve sosyal etkilerinin çoğu kaynak ve elektrik santrali geliştirme aşamaları ile ilişkilidir.
