Giriş

28 Nisan 2025 tarihinde Avrupa’nın hatta dünyanın en etkin elektrik kesintilerinden biri İber yarımadasında yaşanmış bulunmaktadır. Bu bağlamda yarımadanın hemen tamamında yaşam önemli şekilde etkilenmiş ve çeşitli sorunlar ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla da kesintinin, milyarlarla ifade edilen Euro bazında zarara neden olduğu da ifade edilmektedir.

Bilindiği üzere “İber Yarımadası” veya kısaca “İberya” denilen bu bölgenin yüzölçümü 600 bin km²’ye yakın olup Avrupa’nın Akdeniz’de bulunan üç büyük yarımadasından en batıda olanıdır. Bölgenin güneyindeki Cebelitarık Boğazı ise; yarımadanın doğusunda yer alan Akdeniz ile batısındaki Atlas Okyanusunu birbiri ile irtibatlandıran ve dünya ticareti için stratejik önemi olan bir deniz bağlantı noktasını uluşturmaktadır.

Yarımadanın önemli bir kısmında İspanya yer almakta, batısında ise Atlas Okyanusu bölgesinde Portekiz bulunmaktadır. İber Yarımadasının bu iki büyük ülkesinden ayrı olarak bölgenin kuzeyinde Fransa, Cebelitarık boğazı bölgesinde İngiltere’ye bağlı küçük fakat stratejik bir konuma sahip Cebelitarık ve kuzeyde de İspanya-Fransa sınır bölgesinde küçük bir ülke olarak Andora yer almaktadır.

Söz konusu yarımadada Nisan 2025’in son günlerinde yaşanan geniş çaplı elektrik kesintisi bölgedeki ülkelerde yaşayan milyonlarca kişiyi önemli ölçüde etkilemiş ve hayatı adeta durma noktasına kadar getirmiştir. Bu bağlamda, İspanya, Portekiz, Andora ve Fransa’nın güneyi elektrik kesintisinden etkilenmiş bulunmaktadır (Şekil 1). Elektrik kesintisi 15 saati aşkın bir süre sürmüş, ancak bazı bölgelerde kesintiden etkilenme süresi daha da uzun olabilmiştir. Dolayısıyla da yaşanan bu süreç, Avrupa’nın öne çıkan elektrik kesintisi olayı olarak kayıtlara geçmiş bulunmaktadır.

Yaşanan Elektrik Kesintisinin Sebebi

Böylesine büyük çaplı bir elektrik kesintisi yaşanmış olmasına karşın kesintinin sebebi tam ve net olarak belirlenememiş ve/veya açıklanmamıştır. Süreç boyunca ve sonrasında bazı farklı açıklamalar yapıldıysa da tam olarak kesinti nedeni açık ve sarih olarak ifade edilmemiştir.

Yapılan açıklamalardan ilki, kesintinin hemen başında yapılmış olup elektrik kesintilerinin sebebi olarak “nadir görülen atmosferik bir fenomen” gösterilmiştir. Söz konusu fenomen olarak ise; aşırı sıcaklık ve değişimlerinin şebekelerde ciddi dengesizliklere sebep olabilen şartlar olduğu belirtilmiştir. Bu sıcaklık değişimlerinin yüksek gerilim hatlarında “indüklenmiş atmosferik titreşim” olarak bilinen anormal salınımlara neden olduğu ve bu salınımların elektrik sistemleri arasındaki senkronizasyonu bozarak Avrupa genelindeki, bağlı şebekelerde zincirleme arızalara yol açtığı ifade edilmiştir.

Ancak kesintinin meydana geldiği 28 Nisan 2025 tarihinde çok yüksek bir sıcaklık veya anormal bir meteorolojik sıcaklık değişiminin olduğu söylenememektedir. Yaz şartlarında böylesi durumların olması daha muhtemelken Nisan ayı şartlarında bu durumun olması hayli şüpheli görülmüştür. Kaldı ki; söz konusu fenomen zaten “nadir görülen” olarak nitelenmekte ve böylesi bu olayın yüksek gerilim hatlarını etkilemesi de daha nadir bir durum olarak betimlenmektedir.

Diğer olası bir neden olarak da teknik şebeke arızaları olarak belirtilmiştir. Bu, daha mümkün bir durum olmakla beraber böylesi büyük bir alanı etkileyecek cesamette elektrik kesintisi yaratması bazı tereddütleri oluşturmaktadır.

Öte yandan “Siber Saldırı” ihtimalinden de bahsedilmiştir. İçinde yaşamakta olduğumuz “Dijital Çağda” siber ataklar (maalesef) sıkça karşılaşılan haller arasında sayılabilmektedir. Ancak bu ihtimale ilişkin olarak teknik ve idari yetkililer, böylesi bir durumun olmadığı yönünde arka arkaya açıklamalarda bulunmuşlardır.

Bir diğer ve önemli neden ise “enerji arzının talebi karşılayamaması” ya da “sistemin aşırı yüklenmesi” olarak gösterilmiştir ki; bu tüm İber yarımadasını etkileyebilecek ve elektrik kesintisine neden olabilecek en muhtemel neden olarak görülmektedir. Böylesi bir durumda, ana trafolardan birinde aşırı yüklenme veya daha muhtemel olarak enerji arzının talebi karşılayamaması durumu ortaya çıkmaktadır.

Dolayısıyla bir ana trafoda önemli bir hasar meydana gelebilmekte ve trafoyu devre dışı bırakabilmektedir. İlaveten söz konusu böyle bir trafoda ortaya çıkan olumsuzluk, bu trafoya bağlı diğer trafoları da etkileyerek “Domino Etkisi” yaratabilmekte ve fazla olarak elektrik şebekesinde de hasara neden olup ülke boyutunda elektrik kesintisine sebep olabilmektedir. Avrupa Birliği (AB) gibi bir yapılanmada, ülkelerin enterkonnekte şebekeleri birbirine bağlanmış olduğundan, bağlı sistemler birbirinden etkilenmekte ve devasa boyutlu elektrik kesintileri meydana gelebilmektedir.

Büyük çaplı elektrik kesintilerinde, elektrik şebeke sisteminin tamiri ve yeniden tesisi en az 6 saat alabilmekte ve çoğunlukla da daha uzun sürelerle elektrik kesintisi yaşanabilmektedir. Nitekim İber Yarımadasında yaşanan elektrik kesintisinin de ancak 15 saatte nispeten giderebildiği ifade edilmiştir. Bu bakımdan böylesi bir durumun yaşanmış olması çok muhtemeldir.

Elektrik kesintisinin olabildiğince kaldırılabilmesi için Fransa ve Fas’tan alınan elektrik desteği ile bazı bölgelerde elektrik arzının yeniden sağlandığını açıklanmıştır. Sistemin tümüyle eski haline getirilebilmesi ve rantabl kullanıma geçilmesi günlerle ifade edilen süreçlerde mümkün olabilmiştir.

“Enerji arzının talebi karşılayamaması” ya da tersine olarak “sistemin aşırı yüklenmesi” gibi bir durum çoğu kez, elektrik santrallarının devreye girmesi, çıkması ve/veya hangi güçlerde girmesi veya çıkmasıyla ilgili olmaktadır. Burada şunu da belirtmek gerekir ki; elektrik iletim ve dağıtım sisteminin yükünün stabil tutulmasında “Emre Amade” santrallar önem taşımaktadır.

Bir başka deyişle, günün saatlerinden ve mevsimlerin farklılığından etkilenmeyen santralların varlığı ve devrede kalış durumları önem arz etmektedir. Emre amade santrallar bilindiği üzere, esas itibariyle fosil yakıtlı santrallar ile nükleer santrallar olmaktadır. Buna karşın özellikle, rüzgâr ve güneş santralları gibi doğal şartlara bağlı olarak güç üretebilme kabiliyetleri değişebilen santrallar elektrik şebekesinde anomalilere neden olabilmektedirler.

Nitekim İber yarımadasında yaşanan büyük elektrik kesintisiyle ilgili olarak yapılan bazı açıklamalarda, İspanya’daki önemli bir güneş santralının şebeke üzerinde yarattığı anomalinin etkin olduğundan da bahsedilmiştir. Ancak bu durum resmen teyit edilmemiştir. Ancak böyle bir durum hayli muhtemeldir. Tabii, yaşanan büyük elektrik kesintisi bu nedenle olmuş ise, İspanya başta olmak üzere AB, enerji politikalarını tekrar gözden geçirmek durumunda kalacaktır. Zira AB ve bu bağlamda İspanya giderek daha çok yenilenebilir enerji santrallarını kullanma yönünde enerji politikaları geliştirmektedirler.

Daha önce de Avrupa’da ve dünyada, İber yarımadasında yaşanan bu son büyük çaplı elektrik kesintisi gibi “önemli olarak nitelenebilecek” elektrik kesintileri yaşanmıştır. Bunlardan biri 20023 yılında AB’de yaşanan İtalya, İsviçre, Avusturya, Slovenya ve Hırvatistan’ı etkileyen elektrik kesintisi ve bir diğeri de yine AB’de bu sefer Fransa’dan kaynaklanan ve Almanya, Belçika İtalya, İspanya, Portekiz gibi ülkeleri etkileyen elektrik kesintileridir. Bir diğer benzer kesinti de ülkemizde 2015’de yaşanmış ve 9 saatte giderilebilmiştir. Dünyanın diğer önemli elektrik kesintileri arasında 1965’te ABD ve Kanada’yı etkileyen, 2009’da Brezilya ve Paraguay’ı etkisi altına alan, 2014 ve 2015’te sırasıyla Bangladeş ve Pakistan’da yaşanan elektrik kesintileridir. Şimdiye kadar en çok insanı etkileyen elektrik kesintisi olarak ise Hindistan’da 2012 yılında yaşanan ve 620 Milyon kişiyi etkileyen elektrik kesintisi gösterilmektedir.

Elektrik Kesintisinin Sebep Olduğu Sorunlar

İber yarımadasında yaşanan 15 saat etkin şekilde süren ve bölgesel olarak daha uzun süreçli etkisi görülen elektrik kesintisi, tüm yarımadada yaşamı olumsuz etkilemiş ve birçok alanda sorunlara neden olmuştur. Kısaca belirtmek istenirse; toplu taşıma kapsamında tren seferleri, metro seferleri, uçuşlar etkilenmiş ve durma noktasına gelmiştir. Özellikle havalimanlarında, tren ve metro istasyonlarında kargaşa yaşanmıştır.

Toplu taşımayı kullanamayan halk yollarda kalmış ve her yerde yoğunluk ortaya çıkmıştır. Fazla olarak trafik ışıkları çalışmadığından trafik keşmekeşiyle birlikte ulaşım felç olmuştur. Sağlık hizmetleri etkilenmiş, devam eden ameliyatlar destek üniteleriyle devam edebilmiş. Acil olmayan bütün sağlık hizmetleri ertelenmiştir. Hatta “Olağanüstü Hal“ ilan edilerek, halkın mümkün olduğunca yer değiştirmemelerini ve evlerinde kalmaları istenmiştir.

Elektrik kesintisi nedeniyle internet kesilmiş iletişim ağlarında kaos yaşanmış ve iletişim durma noktasına gelmiştir. Marketlerde alışveriş büyük ölçüde aksamış, gıda depolamasında sorunlar yaşanmıştır. Tüm hizmet sektörü de etkilenmiş olup büyük aksaklıklar yaşanmıştır. Hatta Fransa’nın güneyinde, elektrik kesintisinden kaynaklı olarak dağıtım hattında oluşan şerare nedeniyle ormanlık bir bölgede yangın çıktığı ifade edilmiştir. Aydınlatma ile ısıtma-soğutma sistemleri de çalışamaz hale geldiğinden yaşam tümüyle olumsuz etkilenmiştir.

Sonuç

Son olarak 28 Nisan 2025 tarihinde İspanya merkezli başlayan ve tüm İber yarımadasını etkisi altına alan büyük çaplı elektrik kesintisi İberya’daki 4 ülkede (İspanya Portekiz, Andora ve Fransa’nın güneyinde) yaşamı hayli zora sokmuştur. Yaşam (yukarıda da açıklandığı üzere) adeta durma noktasına gelmiş ve Milyarlarca Euro zarardan bahsedilir olmuştur.

Dünyada daha önce de yaşanan benzeri büyük elektrik kesintilerinde yine milyonlarca insan etkilenmiş ve ilgili ülkelerde hayatın akışı durma noktasına gelerek kaos yaşanmıştır. Söz konusu bu önemli elektrik kesintilerinde sebep, esas itibariyle “enerji arzının talebi karşılayamaması” olarak gösterilmiştir.

Bu son yaşanan İberya elektrik kesintisinde de net olarak sebep açıklaması yapılmamış olmakla beraber yine benzer bir durumdan bahsedilmektedir. Daha önce dünyada yaşanan büyük çaplı elektrik kesintilerinden edinilen deneyimle 2020’li yıllarda artık bu çapta kesintilerin yaşanmayacağı düşünülürken 2025 yılında böylesi bir kesintinin yaşanması düşündürücüdür.

Özellikle, bir güneş santralından kaynaklanan anomaliyle elektrik kesintisinin yaşandığından bahsediliyor olması ayrıca önemlidir. Zira, AB yenilenebilir enerjiye geçiş konusunda, üye ülkelere önemli ölçüde dayatma uygulamakta ve “Yeşil Mutabakat” gibi zorlayıcı kurallar getirmektedir. Buna karşın, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımıyla çalıştırılan enerji santrallarının güvenli ve süreklilikle elektrik tedarikini sağlayamaması gibi bir durum, enerji politikalarında sürdürülebilirlik açısından üzerinde durulması gereken önemli bir hususu oluşturmaktadır.

İspanya, bu bağlamda yenilenebilir enerjiyi kullanma yolunda önemli mesafe kat edebilmiş bir ülke durumundadır. Bunda, sahip olduğu rüzgâr ve güneş enerjisi potansiyelinin yüksek olması da etkin olmuştur denebilir. Fazla olarak emre amade santrallarını azaltma ve zaman içinde devreden çıkarma politikası uygulanırken yaşanan böylesi büyük çaplı ve sadece kendi ülkesini değil diğer komşu ülkeleri de etkileyen bu elektrik kesintisi, konunun dikkatle analiz edilmesini gerektirmektedir. Nitekim, kesintiden sonra İspanya yetkililerinden, enerji arz güvenliği konusunun yeniden ele alınacağı ve nükleer santral politikalarının gözden geçirileceği yönünde açıklamalar da gelmiştir.

Burada üzerinde durulması gereken bir husus da ülkeler arasında bağlantılı enterkonnekte şebekelerin birbirini desteklemesi konusudur. Böylelikle enerji güvenliğinin daha emniyetle sağlanacağı ifade edilirken, İberya’da yaşanan bu elektrik kesintisiyle enterkonnekte şebekelerin birbirini olumsuz olarak etkileyebileceği ve bir ülkedeki kesintinin diğer ülkeleri de bu bağlamda olumsuz olarak etkileyebileceğini göstermektedir.

Öte yandan yaşanan elektrik kesintisinin sebepleri arasında gösterilen siber saldırı senaryosu da düşündürücüdür. Eğer böyle bir durum da kesintinin başlaması veya pekişmesi yönünde etkin olmuşsa, önemli bir dijital ve güvenlik zaafının olduğunu göstermektedir ki; bu da enerji politik açıdan üzerinde önemle durulması gereken bir diğer hususu oluşturmaktadır.

Öz olarak ifade edilmek istenirse; yaşadığımız “Bilgi Çağı” dolayısı ile “Dijital Çağ”da elektrik kesintisi, tahammül edilebilir bir durum olmaktan çıkmıştır. Böylesi bir durumda hayatın her aşaması olumsuz etkilenmekte, yaşam durma noktasına gelmekte ve kaos oluşmakta, ilave olarak milyonlarca insan etkilenerek, işgücü kaybı ve devasa mali kayıplar ortaya çıkmaktadır. Bu bakımdan, yaşananlara sebep olarak gösterilen her ne olursa olsun üzerinde dikkatle durulması gerekmekte olup konuların derinlemesine incelenerek analiz edilmesi ve her olasılığın değerlendirilerek teknik ve enerji politik zaafların ve/veya eksikliklerin giderilmesi zorunluluk arz etmektedir.