“3 Deniz Girişimi” (3SI) Baltık Denizi, Karadeniz ve Adriatik Denizleri arasında yer alan Estonya, Letonya, Litvanya, Polonya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Macaristan, Slovenya, Avusturya, Hırvatistan, Romanya ve Bulgaristan olmak üzere 12 AB ülkesini bir araya getirmektedir.
Girişimin temeli, ABD’li bir kuruluş olan Atlantik Konseyi’nin 2014 yılında hazırladığı “Avrupa’yı Tamamlamak” başlıklı rapordan hareketle 2015 yılında Polonya ve Hırvatistan öncülüğünde atılmıştır. İlerleyen süreçte girişimin içerisinde Polonya’nın etkinliğinden ve üstü örtülü bir liderliğinden bahsetmek mümkündür.
Tamamı AB üyesi olan bu Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri soğuk savaş döneminde “demir perde” ülkeleri olarak doğu blokunun içinde konumlanmışlardır. SSCB’nin dağılmasıyla birlikte bu ülkeler Rusya karşıtı bir pozisyon almış ve Avrupa-Atlantik yapıları ile bütünleşme yönünde bir yol izlemişlerdir. Sonuçta çeşitli farklılıkları içerse de ortak bir tarihi ve kültürel geçmişe sahip olan bu ülkeler 3 Deniz Girişimi çerçevesinde bir araya gelmiştir. Girişim, başlangıçta AB’ye rakip olarak değerlendirilse de bugün için daha çok onu tamamlama amacı taşımaktadır.
Geçtiğimiz yüzyılda Avrupa Birliği’nin oluşturduğu ortak ekonomik ve gümrük alanı, kıtanın bir bütün olarak istikrarlı bir şekilde gelişmesinin önünü açmıştır. Buna rağmen Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri, ekonomik eşitsizlikleri ve eskimiş altyapıları nedeniyle Batı Avrupa ülkelerinin gerisinde kalmışlardır. AB, her ne kadar kolektif politikalar geliştirmeye çalışsa da özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren oluşan ülkelerarası eşitsizlikler bugün hala devam etmektedir. 3 Deniz Girişimi’nin temel amacı bu eşitsizliklerin ortadan kaldırılmasına yönelik politikalar üretmektir. Özellikle enerji, ulaşım ve dijital altyapı projeleri geliştirmek suretiyle bölgesel bir iş birliği planlanmaktadır. Bu girişim ile hukukun üstünlüğü ilkelerine saygılı, şeffaf bir yönetim, piyasa ekonomisi koşullarında ortak pazar olarak işleyen ve çevre konularına duyarlı bir alan oluşturmak amaçlanmaktadır.
3 Deniz Girişimi’nin jeopolitik önemi, Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi karşısında ABD’nin Haziran-2021 tarihinde yapılan G7 Zirvesinde dile getirdiği Yeşil Kuşak ve Yol Projesi kapsamında ortaya çıkmaktadır. Girişim, son 50 yılda Orta ve Doğu Avrupa’da ortaya çıkan en önemli siyasi ve ekonomik politika olarak değerlendirilmektedir. Buna göre üç deniz bölgesinde güvenli, istikrarlı ve ekonomik açıdan uygun stratejik müttefiklere sahip olmak ABD’nin güvenliği ve ekonomik çıkarları açısından önemlidir. Çünkü bölgede zaman içerisinde artan bir Çin etkisi söz konusudur. Çin uzun süredir Doğu Avrupa’da nüfuz kazanmak için büyük altyapı projelerini zorlamaktadır. Hatta Çin’in bu bölgeye yönelik olarak 2012 yılında geliştirdiği 16+1 Girişiminin 10 üyesi aynı zamanda 3 Deniz Girişimi’ne de üyedir. Bu açıdan bakıldığında bölgedeki projeler üzerinden jeopolitik rekabet giderek artmaktadır. Sonuç olarak 3 Deniz Girişimi, Çin’in Avrupa’daki artan etkisine karşı ABD tarafından tepkisel pratik bir “karşı çıkış” olarak değerlendirilebilir.
(16+1 Girişimi, on iki AB üye ülkesini ve beş Balkan ülkesini – Arnavutluk, Bosna-Hersek, Makedonya, Sırbistan, Karadağ, Yunanistan, lovenya, Hırvatistan, Bulgaristan, Romanya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Estonya, Letonya, vePolonya’yı – içermektedir.)
