6 ay ago 6 ay ago

Ukrayna’da sabote edilen baraj

5 min

by Prof. Dr. Beril Tuğrul 6 ay ago6 ay ago

UKRAYNA’DA SABOTE EDİLEN BARAJ OLAYININ FARKLI YÖNLERDEN DEĞERLENDİRİLMESİ

Prof. Dr. Beril Tuğrul, Ukrayna’da sabote edilen baraj olayının faklı yönlerinden değerlendirdiği bir makale kaleme aldı.

6 Haziran 2023 tarihinde, Ukrayna’nın Herson bölgesinde Dinyeper nehri üzerinde yer alan Kahovka Barajı’nın sabote edilmesiyle baraj büyük hasara uğrayarak devre dışı kalmış ve bölgede vahim su baskınlarının yaşanmasına sebep olmuştur. Bu bağlamda bölgede yaşam ve çevresel ortam önemli ölçüde olumsuz etkilenmiş bulunmaktadır. Barajın vurulmasına ilişkin olarak olayın oluş şekline ilişkin kesin bir bilgi olmamasına karşın (Ukrayna’da savaşan) taraflar birbirini suçlamaktadırlar. Kahovka barajının patlaması sonrasında T.C. Cumhurbaşkanı devreye girerek taraflara çağrıda bulunmuş ve Rusya, Ukrayna, BM (Birleşmiş Milletler) ve Türkiye’nin yer alacağı Uluslararası bir Komisyon’un kurulmasını ve olayın araştırılmasını önermiştir.

Hem siyasi ve hem de enerji politik açıdan önemli olan bu olayı irdelerken öncelikle Kahovka Barajını tanıtmak yerinde olacaktır. Kısaca belirtmek istenirse; Kahovka Barajı, Ukrayna’da Nova Kahovka kenti yakınlarında yer alan nehir tipi bir hidroelektrik santraldir (Şekil 1). Baraj, Dinyeper nehri üzerinde 1950’li yıllarda inşa edilmiş olup baraj çok amaçlı olarak elektrik üretimi ve sulama için kullanılmak üzere tasarımlanmıştır.

Baraj, derin su kanalına sahip olup nehirde yukarıya veya aşağıya doğru nakliyeye izin verilebilmekteydi. Sulama konusu da bölge için önemli olup barajın Kırım’a kadar su temini sağladığı belirtilmektedir.

Kahovka Baraj göleti Ukrayna’nın en büyük su rezervuarı durumundaydı. Ayrıca, baraj üzerinde Dinyeper Nehri’ni geçen bir karayolu ve bir demiryolu bulunmaktaydı.

Baraj göleti, 2.150 km2 kadar sahaya yayılabilen ve yaklaşık 2 milyon m3 su tutabilen bir baraj olarak betimlenmektedir. Burada şunu da belirtmek gerekir ki; Hidroelektrik santralının güç üretiminin ise 330 MW’ın üzerinde elektrik üretebilme kapasitesine sahip olduğu belirtilmektedir.

Şekil 1 Kahovka Barajı Yeri

Kahovka Barajı’nın vurulmasıyla hidroelektrik santralın önemli hasar almış olduğu bildirilmektedir. Bölgeye yakın yerleşim yerleri ve (baraja yaklaşık 5 km uzaklıktaki) Nova Kahovka kentinde önemli su baskınları meydana gelmiştir. Sivillerin tahliyesi sağlanmaya çalışılmış olmakla beraber yaşanan felaketin tam boyutu kesin olarak açıklanamamıştır. Bununla beraber bazı yörelerde suların 5 m’ye kadar yükseldiği, 15 kadar yerleşim yerinin sel tehdidi yaşadığı ve bölgeden 7 binin üzerinde kişinin tahliye edildiği, ancak olaydan 40 binin üzerinde nüfusun etkilendiği ifade edilmektedir.

Değerlendirmeler

2022 Sonbaharında Rus güçleri Dinyeper nehrinin güneyine (veya akış yönüne göre sol tarafına) çekilmişti. Böylece bölgede taraflar arasında Dinyeper nehri bağlamında coğrafi bir sınır oluşmuştu (Şekil 2). Barajın vurulmasıyla, Dinyeper nehrinin her iki tarafında da sel felaketi yaşanmıştır.

Şekil 2 Ukrayna’da Durum

Bölge, Rusya’nın 2014 yılında ilhak ettiği Kırım için de önem arz etmektedir. Rusya’nın hali hazırda işgal ettiği bölge üzerinden Kırım bağlantısı sağlanabilmektedir. Kırım’ın su temini ile birlikte genel tedariki de bu bölgeden yapılabilmektedir. Bu bakımdan, yöre ayrı bir önem taşımaktadır.

Enerji politik açıdan, Kahovka Barajı’nın yıkılmasıyla 300 MW’ın üzerinde elektrik üretim kapasitesi olan hidroelektrik santral devre dışı kalmıştır. Ukrayna’da zaten birçok enerji santralı ve enerji tesisleri ile enerji alt yapısı zarar görmüşken bu hidroelektrik santralın da devre dışı kalmasıyla enerji sorunu giderek daha büyük boyutlara ulaşmış olmaktadır.

Öte yandan, yine Dinyeper nehri üzerinde yer alan ve Avrupa’nın en büyük nükleer güç santralı olan Zaporijya Nükleer Santralı için de Kahovka Barajı önem taşımaktaydı. Şöyle ki; Kahovka Barajı’nın göleti, aynı zamanda Zaporijya Nükleer santralının gereksinimi olan suyun sağlanmasında etken olmaktaydı. Gerçi Zaporijya Nükleer güç santralının işletilmesinde sorunlar bulunmaktaydı ve devre dışı kalması söz konusuydu. Ancak, şimdiki bu durum da bu nükleer santral için ilave sıkıntılı bir durumu oluşturuyor olmaktadır. Zira gölet suları boşalınca Zaporijya nükleer santralının çalıştırılması için gerekli suyun temininde de problemler oluşabilecektir. Nitekim, bu husus Uluslararası Atom Enerji Ajansı (UAEA) tarafından dikkate alınmış ve bölgede incelemeler, barajın patlatılmasından sonra başlatılmıştır.

Ayrıca barajın yıkılmasıyla sular altında kalan bölgede ortamın normale dönmesi hayli uzun zaman alacak gibi görünmektedir. Sular çekildikten sonra da toprak balçık durumunda olacağından tarım yapılmasında sorunlar yaşanabilecektir.

Bunlardan ayrı olarak, askerî açıdan ise sular çekilse bile her iki taraf açısından da bu bölgede kara harekâtı gerçekleştirmek hayli zor olacaktır. Zira, ağır zırhlı araçların balçık ve/veya yumuşak zeminli arazide yol alması hiç de kolay olmayacaktır. Bu bakımdan askeri harekatın yerinin ve hatta zamanının değişebileceği söylenebilir.

Sonuç

Dinyeper nehri üzerinde Herson bölgesinde Nova Kahovka kenti yakınında bulunan Kahovka Barajı’nın yıkılması farklı yönlerden son derece önemli bir olay olarak betimlenebilir. Her şeyden önce, Kahovka Barajı’nın yıkılması büyük bir “Çevre Felaketi” niteliği taşımaktadır. Çevresel ortamın eski haline dönmesi yıllar alacaktır denebilir. Yıkım olayı ile birlikte binlerce canlı telef olmuştur. Balıklar, çevre canlıları ve insanlar hayatlarını kaybetmişlerdir. İlaveten çevredeki tesislerin zarar görmesiyle ağır metaller ve çeşitli kimyasallar vb. gibi maddelerin suya karışması söz konusu olmuştur. İçme suyu temini sadece bu dönemde değil bundan sonraki süreçlerde de sorun olabilecektir.

Ayrıca, Ukrayna için en büyük su rezervuarını oluşturan Kahovka Baraj göletinde yaşanan zayiat, ülke ekonomisi açısından önemli bir kaybı oluşturacaktır. Zira su temininin yanı sıra tarım için sulama gereksinimi de kayba uğramış olmaktadır.

Hidroelektrik santralın çalışamaz hale gelmesi ve ilaveten Zaporijya Nükleer güç santralının su gereksiniminin sorunlu hale gelmesiyle bu santralın da elektrik üretmesinin problemli olması enerji güvenliği açısından önemli bir mesele olarak kendini göstermektedir. Söz konusu santralların çalışmaması Ukrayna’da zaten yaşanmakta olan enerji üretim handikabını pekiştirecek nitelik taşımaktadır.

Öz olarak belirtmek gerekirse; Kahovka Barajı’nın yıkılmasının çevresel, sosyolojik, enerji politik ve askerî açıdan son derece önemli bir olay olduğu, Ukrayna Savaşı’nın yarattığı şartları bölgede katmerleyerek arttırdığı ve hayli uzun bir süre daha yöreyi etkileyebileceği ve bu bağlamda yaşanan savaşın yönünü bile değiştirebileceği söylenebilir.